ANAYASA ÖNERÝSÝ’NDE ÇALIÞAN KADINLARIN SOSYAL HAKLARI
I.Giriþ
2007 yýlý erken genel seçiminden sonra altý bilim insaný tarafýndan hazýrlanan Anayasa (AY) Önerisi incelendiðinde Öneri’yle bazý hedeflerin gerçekleþtirilmeye çalýþýldýðý görülmektedir. Bunlar:
-Ýnsan haklarý, özellikle çalýþan haklarý alanýndaki, uluslararasý sözleþmelerin doðrudan uygulanabilirliði konusunda 2004’de Anayasa’da yapýlan deðiþikliði geri almak ve bu konuda insan haklarý örgütleri, savunucularý, kadýn örgütleri ve sendikalardan gelen baskýlardan kurtulmak,
-Kamu personel rejimine iliþkin düzenlemede köklü bir deðiþiklik yaparak, raflarda bekletilen Kamu Personel Kanunu Taslaðý’ný yasalaþtýrmak, güvencesiz bir sözleþmeli personel statüsü yaratarak ve bunu kamuda temel çalýþma biçimi haline getirerek, IMF’nin isteði doðrultusunda memurlardan kurtulmak, kamu kurumlarýndaki yardýmcý iþlerin tamamýný ve Ýþ Kanunu’nun izin verdiði ölçüde taþerona verilebilecek asýl iþin bazý bölümlerini taþerona vererek iþçilerden kurtulmak ve bunun sonucunda da hem iþçi hem kamu görevlileri sendikalarýndan kurtulmak,
-Sosyal haklarýn bir kýsmýna AY’da yer vermeyerek, yer verilenleri de týrpanlayarak sosyal devletin içini boþaltmak ve devletin yükümlülüklerini hafifletmek
ve
-Kadýn sorununu görünmez hale getirmek.
AY Önerisi’nin toplumun dezavantajlý gruplarýna bakýþý, kullandýðý dil ve Türkçesi de eleþtiriye açýktýr. Öneri’nin “Kiþi hürriyeti ve güvenliði” ile ilgili 18inci maddesinde, týpký 1982 Anayasasý’nda ve Avrupa Ýnsan Haklarý Sözleþmesi’nde olduðu gibi, kiþi hürriyetinin “Toplum için tehlike teþkil eden akýl hastasý, uyuþturucu madde veya âlkol tutkunu, serseri veya hastalýk yayabilecek kiþinin bir müessesede tedavi, eðitim veya ýslahý için alýnan tedbirlerin yerine getirilmesi” durumlarýnda, kanunun öngördüðü esas ve usullere göre sýnýrlanabileceði öngörülmektedir. “Serseri” sözcüðüne, 21nci yy’da hazýrlanan bir AY Önerisi’nde yer verilmesi son derece yadýrgatýcýdýr. Böyle soyut bir ifadeyle kimin kastedildiði de belli deðildir. Bu tür bir sözcük, bugün olsa olsa ancak argo bir ifade olarak kullanýlabilir. Ayrýca insan haklarý hukukunun geliþtiði ülkelerde günlük dilde bile, muhatabýný tedirgin eden, kötü hissetmelerine yol açan ibareler kullanýlmamaktadýr. Bir hukuk metninde buna evleviyetle dikkat edilmek gerekir. Bu nedenle metinden “akýl hastasý, uyuþturucu madde veya alkol tutkunu, serseri veya hastalýk yayabilecek kiþi...” ibareleri çýkarýlmalýdýr. Bunun yerine “zihinsel engeli olanlar, madde baðýmlýðý olanlar, kimsesiz veya hastalýk bulaþtýrabilecek kiþi” ibareleri konabilir.
AY Önerisi’nin yalnýz kullandýðý dil deðil, Türkçesi de kötüdür ve imla hatalarý vardýr.
Öte yandan AY Önerisi’nin bir baþka özelliði, “Özel hayatýn ve aile hayatýnýn gizliliði ve korunmasý (m.19)”, “Konut dokunulmazlýðý (m.21)”, “Haberleþme hürriyeti (m.22)”, “Ýfade hürriyeti (m.26)”, “Çalýþma, teþebbüs ve sözleþme hürriyeti (m.29)”, “Dernek kurma hürriyeti (m.30)”, “Toplantý, gösteri ve yürüyüþ düzenleme hakký (m.31)”, “Hak arama hürriyeti ve adil yargýlanma hakký (m.32)” maddelerinde “genel ahlak sýnýrlamasý” getirmiþ olmasýdýr. Oysa hak ve özgürlüklerin, “genel ahlak”, “milli güvenlik”, “kamu düzeni” gibi soyut ve göreli gerekçelerle sýnýrlandýrýlmasý son derece sakýncalýdýr.
Bu bildiride, Anayasa Önerisi’nin çalýþan kadýnlarýn sosyal haklarýný ilgilendiren maddeleri üzerinde durulacaktýr. Yapýlan önerilerde çocuk, engelli ve diðer gruplarýn haklarýna da yer verilecektir.
1I.Sosyal Haklar
Bilindiði gibi “sosyal devlet ilkesi” tamamen 1961 Anayasasý’nýn yeniliðidir. “Sosyal ve ekonomik haklar” ise ilk defa sistematik olarak 1961 Anayasasý’nda güvence altýna alýnmýþtýr.
Sosyal haklar, toplumun özellikle sosyal eþitsizliklerden ve yoksunluklardan bunalan kesimlerini ilgilendirir. Bu haklarýn ayýrt edici özelliði sosyal eþitsizlikleri törpülemeye hizmet etmeleridir. Sosyal haklarýn bir kýsmý devlete olumlu edimlerde bulunma, yani aktif davranma borcu yükler. Devlet bunlarý gerçekleþtirmek için birtakým faaliyetlerde bulunmalý, örgütlemelere gitmelidir. Örneðin, çalýþma hakký, çalýþma koþullarýnýn iyileþtirilmesi, dinlenme, ücrette adaletin saðlanmasý, saðlýk ve eðitim hakký, konut hakký, sosyal güvenlik hakký vb.
Sosyal haklarýn bir kýsmý ise, devlete yalnýzca pasif durma ödevi yükler. Týpký klasik hak ve özgürlüklerde olduðu gibi, devlet saygý göstermekle yetinebilir. Bu tür haklarýn en tipik örnekleri, sendika, toplu sözleþme, grev ve iþyerlerinin yönetimine katýlma haklarýdýr. Bunlar diðer sosyal haklarýn elde edilmesinde silah rolü oynarlar. Bu nedenle önemleri büyüktür.
1982 AY, sosyal devlet ilkesini deðiþtirilemeyecek hükümler arasýnda saymýþ olmasýna raðmen, 1961 AY’nda yer alan sosyal haklarý önemli ölçüde týrpanlamýþtýr.
III. Çalýþan Kadýnlarýn Sosyal Haklarý
Belirtmem gerekir ki yeni bir AY’da, görünür kýlýnmalarý için çocuklar, kadýnlar, engelliler ve yaþlýlar için ayrý düzenlemeler yapýlmasý yerinde olacaktýr. Mevcut AY Önerisi’nde ise, bu gruplar arasýndaki farklýlýklar görmezden gelinerek bu gruplarýn hepsini ayný madde içine sýkýþtýrma ve tek madde içinde eritme çabasý sözkonusudur.
1.Eþitlik Ýlkesi
1982 AY’nýn 10. maddesinde 2004 yýlýnda yapýlan deðiþiklikle kadýn ve erkekler arasýnda gerçek eþitliði saðlamaya yönelik önemli bir adým atýlmýþ ve devlete kadýn ve erkek arasýnda gerçek eþitliði saðlamasý için pozitif ayrýmcýlýk yapma yükümlülüðü getirilmiþtir. Bu madde uyarýnca
“Herkes, dil, ýrk, renk, cinsiyet, siyasi düþünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayýrým gözetilmeksizin kanun önünde eþittir.
(Ek: 7.5.2004-5170/1 md.) Kadýnlar ve erkekler eþit haklara sahiptir. Devlet, bu eþitliðin yaþama geçmesini saðlamakla yükümlüdür.
Hiçbir kiþiye, aileye, zümreye veya sýnýfa imtiyaz tanýnamaz.
Devlet organlarý ve idare makamlarý bütün iþlemlerinde kanun önünde eþitlik ilkesine uygun olarak hareket etmek zorundadýrlar.”
Bu düzenleme, kadýn ve erkekler arasýnda fiili eþitlik saðlanýncaya kadar geçici teþvik edici önlemler alýnmasýný gerektiren bir düzenlemedir. Bu deðiþiklik, Türk pozitif hukuku açýsýndan son derece önemlidir.
Ancak AY Önerisi bu fýkraya yer vermemiþ bunun yerine “Kadýnlar, çocuklar, yaþlýlar ve engelliler gibi özel surette korunmayý gerektiren kesimler için alýnan tedbirler, eþitlik ilkesine aykýrý olarak yorumlanamaz” demiþtir.
Belirtmek gerekir ki, kadýnlarýn korunmasý düþüncesi feminist hukuk teorisinin geliþmesiyle birlikte terk edilmiþtir. Günümüzde artýk kadýn ve erkeklerin eþit haklara sahip olmasýndan söz edilmektedir. Dolayýsýyla kadýnlarýn Anayasa Önerisi Gerekçesi’nde belirtildiði gibi “toplumun korunmaya muhtaç kesimleri” arasýnda sayýlmasý yanlýþtýr.
Ýkincisi bu düzenlemede, kadýn-erkek arasýndaki gerçek eþitliðin gerçekleþmesi için saðlanmasý gereken, örneðin kota gibi geçici teþvik edici önlemlerden deðil, “korunmayý gerektiren kesimler için alýnan tedbirler”den sözedilmektedir: Burada kastedilen önlemler, örneðin kadýnýn gebeliði süresince çalýþma yaþamýnda korunmasýný gerektiren önlemlerdir.
Ayrýca kadýnlarý, özel önlem alýnmasýný gerektiren yaþlýlar ve engellilerle ayný gruba koymak da yanlýþtýr. Çünkü birincisi, kadýnlar nüfusun yarýsýný oluþturan fakat eksik temsil edilen, engelliler veya yaþlýlardan farklý olarak yalnýzca cinsiyetlerinden ötürü, bir baþka deyiþle kadýn olmalarý nedeniyle ayrýmcýlýða maruz kalan bir gruptur. Nitekim engelli kadýnlar da engelli erkeklerle, yaþlý kadýnlar yaþlý erkeklerle fiili eþitliðe sahip deðildirler. Bu gruptaki kadýnlar hem kadýn hem engelli ve/veya yaþlý olduklarý için daha katmerli bir ayrýmcýlýða maruz kalmaktadýrlar. Ek olarak, kadýnlar için, kadýn-erkek eþitliði saðlanýncaya kadar alýnacak önlemler geçici nitelikteyken, diðer gruplarýn sürekli özel önlemlere ihtiyacý vardýr. Fýrsat ve uygulama eþitliði hedeflerine ulaþýldýðý zaman kadýnlar için alýnan önlemlere son verilecektir.
Dolayýsýyla bu maddenin aþaðýdaki baþlýk ve içerikte düzenlenmesi daha isabetli olacaktýr:
“Eþitlik Ýlkesi
(1) Herkes dil, ýrk, renk, cinsiyet, cinsel yönelim, cinsiyet kimliði, siyasî düþünce, felsefî inanç, din, mezhep, medeni hal, aile yükümlülükleri, yaþ, engelli olma ve benzeri nedenlerle ayrým gözetilmeksizin kanun önünde eþittir.
(2) Bu nedenlerden kaynaklanan her türlü ayrýmcýlýk yasaktýr.
(3) Devlet, kadýnlarýn ve erkeklerin eþit haklara sahip olmasýnýn fiili olarak gerçekleþtirilmesi, kadýnlarýn önündeki mevcut engellerin kaldýrýlmasý, yaþamýn tüm alanlarýnda gerçek bir fýrsat ve uygulama eþitliði yaratýlmasý ve atamayla ve seçimle oluþan tüm karar organlarýnda kadýnlarýn eþit temsil ve katýlýmýný saðlamak dahil hukuksal ve kurumsal tüm geçici teþvik edici önlemleri almakla yükümlüdür.
(4) Devlet, birden fazla nedene dayalý ayrýmcýlýða maruz kalan engelli kadýn ve kýz çocuklarýnýn tüm insan hak ve temel özgürlüklerinden tam ve eþit yararlanmalarýný saðlamaya yönelik önlemleri almakla yükümlüdür.
(5) Eþitlik ilkesi, eksik temsil edilen cinsiyet ve engelliler gibi dezavantajlý gruplar lehine olan önlemlerin muhafazasýný veya kabul edilmesini engellemez”.
2.Çalýþma Özgürlüðü
1982 AY’nýn “Çalýþma ve sözleþme hürriyeti” baþlýklý 48. maddesi uyarýnca,
“Herkes, dilediði alanda çalýþma ve sözleþme hürriyetlerine sahiptir. Özel teþebbüsler kurmak serbesttir.
Devlet, özel teþebbüslerin millî ekonominin gereklerine ve sosyal amaçlara uygun yürümesini, güvenlik ve kararlýlýk içinde çalýþmasýný saðlayacak tedbirleri alýr”.
Çalýþma özgürlüðü, 1982 AY’nda “ekonomik ve sosyal haklar” bölümünde düzenlenmiþ olmasýna ve ekonomik bir hak olmasýna raðmen, AY Önerisi’nde “kiþinin haklarý ve özgürlükleri” bölümünde düzenlenmiþtir.
AY Önerisi’nin “Çalýþma, teþebbüs ve sözleþme hürriyeti” baþlýklý 29. maddesi uyarýnca,
“(1) Herkes, dilediði alanda çalýþma, teþebbüs ve sözleþme hürriyetlerine sahiptir.
(2) Çalýþma, teþebbüs ve sözleþme hürriyetleri, millî güvenliðin, genel saðlýðýn, genel ahlâkýn veya baþkalarýnýn hak ve hürriyetlerinin korunmasý amaçlarýyla sýnýrlanabilir”.
Bu özgürlüklerin ekonomik haklar bölümünden alýnýp kiþinin haklarý ve özgürlükleri bölümüne alýnmasýnýn nedeni, devletin bu özgürlüklere müdahalesini engellemek ve devleti çalýþma özgürlüðünün gerçekleþmesi için almasý gereken önlemlere iliþkin yükümlülüklerinden kurtarmaktýr. Nitekim AY Önerisi’nde 1982 AY m.48’de mevcut olan “Devlet, özel teþebbüslerin millî ekonominin gereklerine ve sosyal amaçlara uygun yürümesini, güvenlik ve kararlýlýk içinde çalýþmasýný saðlayacak tedbirleri alýr” ibaresine yer verilmemiþtir. Yine AY Önerisi’nin 29. maddesinin baþlýðýnda, 1982 AY’ndan farklý olarak “teþebbüs hürriyetine” vurgu yapýlmaktadýr. Böylece devletin sosyal devlet olma niteliðinden uzaklaþýlmakta, tam bir piyasa ekonomisine zemin hazýrlanmaktadýr. Oysa çalýþma özgürlüðünün gerçekleþmesi için de devletin olumlu edimlerde bulunmasý gerekir. Bireyin çalýþma özgürlüðünün, bir “negatif” özgürlük olarak “kiþinin haklarý ve hürriyetleri” bölümünde düzenlenmesi doðru deðildir.
Öte yandan AY Önerisi’nde 1982 AY’nda somut bir þekilde belirtilen sýnýrlama nedenleri yerine ise, “genel ahlâk” gibi soyut, üzerinde görüþ birliði mevcut olmayan ve kadýnlarýn özgürlüðü aleyhine kullanýlabilecek sýnýrlama nedenlerine yer verilmiþtir.
Kanýmca bu madde yerine 1982 AY’ndaki maddeye ayný içerikle ekonomik ve sosyal haklar bölümünde yer verilmelidir.
3.Çalýþma Hakký ve Ödevi
1982 AY’nýn “Çalýþma hakký ve ödevi” baþlýklý 49. maddesi uyarýnca,
“Çalýþma, herkesin hakký ve ödevidir.
(Deðiþik: 3.10.2001-4709/19 md.) Devlet, çalýþanlarýn hayat seviyesini yükseltmek, çalýþma hayatýný geliþtirmek için çalýþanlarý ve iþsizleri korumak, çalýþmayý desteklemek, iþsizliði önlemeye elveriþli ekonomik bir ortam yaratmak ve çalýþma barýþýný saðlamak için gerekli tedbirleri alýr”.
AY Önerisi’nde bu baþlýkta bir maddeye yer verilmemiþ, bu maddenin ikinci fýkrasý “Çalýþma ile ilgili esaslar” baþlýklý maddeye 1. fýkra olarak þu þekilde eklenmiþtir: “Devlet, çalýþanlarýn hayat seviyesini yükseltmek, çalýþanlarý ve iþsizleri korumak, istihdamý artýrmak ve çalýþma barýþýný saðlamak için gerekli tedbirleri alýr. “Çalýþma, herkesin hakký ve ödevidir” ibaresine ise AY Onerisi’nde yer verilmemiþtir.
AY Önerisi’nde çalýþma özgürlüðüne (m.29) yer verilmiþ olmasýna raðmen çalýþma hakkýna yer verilmemiþ olmasý düþündürücüdür. Çünkü çalýþma hakký, Devletin sosyal ve ekonomik hayatta neleri yapmasý gerektiðini düzenleyen, bu yönüyle de hem Devlete bir dizi ödevler yükleyen, hem de bireylere Devletten bu ödevlerini yerine getirmesini talep etme yetkisini tanýyan bir “pozitif hak” niteliðindedir. Çalýþma hakký yalnýzca sosyo-ekonomik bakýmdan güçsüz konumda olan “emeðiyle geçinenler” ve “iþsizler” gibi toplum kesimlerinin insan haysiyetine uygun asgari yaþam standartlarýna eriþmesini saðlamakla sýnýrlý olmayýp, insanlarýn yaþ ve cinsiyet gibi farklý özelliklerine ve yer aldýklarý somut hayat þartlarýna göre bulunduklarý dezavantajlý konumdan kurtulmalarýný amaçlayan farklý muamelelere tâbi kýlýnmalarýný da kapsar.
Dolayýsýyla kanýmca “Çalýþma hakký ve ödevi” baþlýklý bir maddeye aþaðýdaki içerikle yer verilmelidir:
“Çalýþma hakký ve ödevi
Çalýþma, herkesin hakký ve ödevidir.
Ýþin niteliðinin ve biyolojik nedenlerin zorunlu kýldýðý haller dýþýnda kadýn ve erkekler bu haktan eþit olarak yararlanýr. Devlet, iþveren ve iþçi taraflarý, bu eþitliðin gerçekleþmesi için gerekli bütün önlemleri alýr.
Devlet, engellilerin çalýþma hakkýný diðerleriyle eþit bir þekilde saðlamak için, olumlu eylem programlarý, teþvikler ve diðer tedbirleri de içerebilecek uygun politika ve önlemlerle engellilerin özel sektörde çalýþtýrýlmasýný desteklemek için gerekli önlemleri alýr.
Devlet, çalýþanlarýn yaþam seviyesini yükseltmek, çalýþma hayatýný geliþtirmek için çalýþanlarý ve iþsizleri korumak, çalýþmayý desteklemek, iþ duyurularýnda, iþe alýnmada, iþ iliþkisinde ve iþe son vermede eþitliði saðlamak, eksik temsil edilen ve dezavantajlý gruplarýn çalýþma haklarýný gerçekleþtirebilmeleri için teþvik edici önlemler almak, iþsizliði önlemeye elveriþli ekonomik bir ortam yaratmak ve çalýþma barýþýný saðlamak için gerekli tedbirleri alýr”.
4.Çalýþma Koþullarý
Öte yandan 1982 AY’nýn “Çalýþma þartlarý ve dinlenme hakký” baþlýklý 50. maddesi uyarýnca,
“Kimse, yaþýna, cinsiyetine ve gücüne uymayan iþlerde çalýþtýrýlamaz (f.1).
Küçükler ve kadýnlar ile bedenî ve ruhî yetersizliði olanlar çalýþma þartlarý bakýmýndan özel olarak korunurlar (f.2”).
Bu düzenleme AY Önerisi’nde de “Çalýþma ile ilgili esaslar” baþlýklý” 46. maddede aynen korunmuþ ve bu düzenlemeye, “Kadýnlar ve erkekler arasýnda iþe alýnma, çalýþma þartlarý ve ücretler bakýmýndan ayrýmcýlýk yapýlamaz” hükmü eklenmiþtir.
1982 AY da, AY Önerisi de, bu düzenlemeyle kadýnlarý “küçükler” ve “ruhî yetersizliði olanlar” gibi fiil ehliyeti olmayanlarla ayný gruba dahil ederek ve “özel olarak korunacaklarýný” öngörerek, eþit bireyler olarak deðil, kýsýtlý, çaresiz, zayýf ve korunmaya muhtaç varlýklar konumuna sokmuþtur.
Oysa bunun yerine çalýþan kadýnlarýn çalýþan erkeklerle eþit haklara sahip olduklarý ve yalnýzca biyolojik sebeplerin zorunlu kýldýðý hallerde korunacaklarý ve kadýn istihdamý önündeki engellerden biri olan iþyerinde cinsel tacize karþý korumanýn saðlanmasý için iþverenlere iþyerinde saðlýklý ve dengeli bir atmosferde ve çevrede çalýþma olanaðý saðlama yükümlülüðü getirilmesi dahil aþaðýdaki gibi bir düzenlemeye yer verilebilir:
“Çalýþma koþullarý ve dinlenme hakký
Kimse, yaþýna, cinsiyetine ve gücüne uymayan iþlerde çalýþtýrýlamaz.
Çalýþanlar, saðlýklý ve dengeli bir atmosferde ve çevrede çalýþma hakkýna sahiptir.
Çocuklar, yaþlarýna uygun olmayan, güvenliklerine, saðlýklarýna veya fiziksel, ruhsal, ahlaki veya sosyal geliþimlerine zarar verme olasýlýðý bulunan veya eðitimlerini engelleyebilecek her türlü iþe karþý korunmalýdýr. Devlet, çocuklarýn en kötü çocuk çalýþmasý biçimleri olarak nitelendirilen iþlerde çalýþmasýný engellemek için acil olan bütün önlemleri alýr. Çocuklar, iþyerlerinde çalýþma koþullarý bakýmýndan özel olarak korunurlar. Yetiþkinlerle ayný nitelikte iþ yapan çocuklarýn asgari ücret, ücret ve ayrýca sendikal haklar gibi bazý haklar açýsýndan ayrýmcýlýða uðramalarý yasaktýr.
Engelliler ile biyolojik nedenlerin zorunlu kýldýðý hallerde kadýnlar, çalýþma koþullarý bakýmýndan özel olarak korunurlar.
Dinlenmek, çalýþanlarýn hakkýdýr.
Ücretli hafta ve bayram tatili ile ücretli yýllýk izin haklarý ve koþullarý kanunla düzenlenir.
Devlet, çalýþanlarýn yaptýklarý iþe uygun adaletli bir ücret elde etmeleri ve diðer sosyal yardýmlardan yararlanmalarý için gerekli tedbirleri alýr. Kadýn ve erkekler arasýnda iþe alýnmadan baþlayarak çalýþma iliþkisinin her aþamasýnda ücrette cinsiyete dayalý ayrýmcýlýk yasaktýr”.
5.Kamu Hizmetlerine Girme Hakký
Kamu hizmetlerine girme hakký “siyasi haklar ve ödevler” den biri olmakla birlikte kamu hizmetlerine girmede ve kamu hizmetlerinde çalýþmada ayrýmcýlýk da kadýn istihdamýný olumsuz etkilediðinden burada üzerinde durulacaktýr.
1982 AY’nýn 70. maddesi uyarýnca,
“Her Türk, kamu hizmetlerine girme hakkýna sahiptir.
Hizmete alýnmada, görevin gerektirdiði niteliklerden baþka hiçbir ayýrým gözetilemez“.
AY Önerisi’nde 1982 AY’nýn “kamu hizmetine girme hakký”ný düzenleyen 70. maddesi ile “mal bildirimi”ni düzenleyen 71. maddeleri birleþtirilerek tek madde altýnda 39. maddede düzenlenmiþtir. Bu madde uyarýnca,
“(1) Her vatandaþ, kamu hizmetlerine girme hakkýna sahiptir.
(2) Hizmete alýnmada, görevin gerektirdiði niteliklerden baþka hiçbir ayýrým gözetilemez.
(3) Yasama, yürütme ve yargý organlarý dahil olmak üzere, kamu hizmetinde görev alanlarýn mal bildiriminde bulunmalarý ve bu bildirimlerin tekrarlanma süreleri kanunla düzenlenir”.
Görüldüðü gibi bu maddelerde eþitlik ilkesine yer verilmemiþtir. Bu nedenle kamu hizmetlerine girme hakký da eþitlik ilkesine yer verecek biçimde aþaðýdaki gibi düzenlenmelidir.
“Kamu Hizmetlerine Girme Hakký”
(1) Her vatandaþ, kamu hizmetlerine girme hakkýna sahiptir.
(2) Ýþ duyurularýnda, iþe alýnmada, iþ iliþkisinin devamýnda görevin gerektirdiði nitelikler ve biyolojik nedenlerden baþka hiçbir ayýrým gözetilemez. Dil, ýrk, renk, cinsiyet, cinsel yönelim, cinsiyet kimliði, siyasî düþünce, felsefî inanç, din, mezhep, medeni hal, aile yükümlülükleri, yaþ, engelli olma ve benzeri sebeplerle ayrým yasaktýr.
(3) Kamuda çalýþmada cinsiyetler arasý eþitliði saðlamak esastýr ve bunun için devlet kota uygulamasý dahil her türlü geçici teþvik edici önlemleri alýr.
(4) Devlet engellilerin çalýþma hakkýný diðerleriyle eþit bir þekilde saðlamak için engelliler için kota uygulamasý dahil gerekli her türlü önlemleri alýr.
(5) Yasama, yürütme ve yargý organlarý dahil olmak üzere, kamu hizmetinde görev alanlarýn mal bildiriminde bulunmalarý ve bu bildirimlerin tekrarlanma süreleri kanunla düzenlenir.
6. Devletin sosyal ve ekonomik ödevlerinin sýnýrlarý
1961 AY’nýn 53., 1982 AY’nýn 65. maddesinde yer alan devletin sosyal ve ekonomik ödevlerini malî kaynaklarýnýn yeterliliði ölçüsünde yerine getireceðine iliþkin düzenleme, AY Önerisi’nde de (m.50) yer almaktadýr. Bu hükümlerde kastedilen ödevler, devletin olumlu edimlerini gerektiren sosyal haklara iliþkindir. Kanýmca, yasama organýnýn olumlu edim gerektiren haklar alanýndaki takdirini denetleyecek, bir baþka deyiþle hareketsizliðini yaptýrýma baðlayacak hukuksal bir yol olmadýðý için, bu düzenleme kaldýrýlmalýydý. Çünkü böyle bir hüküm, sosyal ödevlerini savsaklayan devlet organlarý ve iktidarlar için bir sýðýnak oluþturabilir.
7. Haklarýn Uygulanmasýnýn Ýzlenmesi ve Denetimi
AY Önerisi’nde önemli bir eksiklik, eksik temsil edilen bir grup olan kadýnlar ve dezavantajlý gruplara iliþkin haklarýn izlenmesi ve denetimi için her grup için ayrý kamu denetçiliði birimlerinin (ombudswoman ve ombudsperson) öngörülmemiþ olmasýdýr. Kanýmca AY’da, çocuk, kadýn ve engellilere iliþkin haklarýn uygulanmasýný izleyecek ve denetleyecek kamu denetçiliði birimlerine de yer verilmelidir.
IV.Sonuç
Bu içeriðiyle Öneri, bireylere klasik özgürlükleri saðlamakta, ekonomik ve sosyal bakýmdan zayýflarý korumamaktadýr. “Sosyal devlet” ibaresi AY Önerisi’nde korunmakla beraber, Öneri, liberal devlet anlayýþýný yansýtmaktadýr. Nitekim kiþi hak ve özgürlüklerini düzenleyen AÝHS ve AÝHM kararlarý, AB Temel Haklar Þartý ve BM’in kamusal ve siyasal haklara iliþkin sözleþmeleri kýsmen de olsa dikkate alýnmýþ olmasýna raðmen, Türkiye’nin taraf olduðu BM’in sosyal haklara ve özel gruplara örneðin kadýnlara, çocuklara, engellilere ilikin sözleþmeleri, UÇÖ Sözleþmeleri ve UÇÖ Uzmanlar Komitesi ve Sendikal Özgürlükler Komitesi’nin içtihatlarý, GGASÞ ve Avrupa Konseyi Sosyal Haklar Komitesi’nin içtihatlarý dikkate alýnmamýþtýr. Oysa bunlar üyesi olmaya çalýþtýðýmýz AB sosyal hukukunun da kaynaðýný oluþturmaktadýr.
Sonuç olarak uluslararasý ve Avrupa belgeleri ve son yýllarda yapýlan AY’lar incelenerek, her kesimin görüþü alýnarak, Türkiye’nin kendi koþullarýna uygun sosyal bir AY hazýrlanmalýdýr. AY hükümleri farklý hukuksal disiplinleri düzenlediðinden, yeni bir AY’ya son þeklini verecek ve kaleme alacak ekibin farklý disiplinlerden hukukçulardan ve bir dilbilimciden oluþmasý gerekmektedir.
1 Bu bildiri Eðitim-Sen’in “Eðitim ve Bilim Ýþkolunda Çalýþan Kadýnlarýn Sosyal Haklarý ve Ýþ Güvencesi Sempozyumu”nda sunulmuþtur
Konu: Anayasa Önerisi’nde Çalýþan Kadýnlarýn Sosyal Haklarý (Okunma sayýsý 51 defa)
Gösterim: 75 -