Kazalarda Ýlkyardým

Hazýrlayan : Ankara Tabip Odasý Ýlkyardým Komisyonu


Organ Kopmasý
Kanama Kontrolu
Ýç Kanamalarda Ýlkyardým
Organ Kopmasý

Parmak, el, kol, ayak, bacak, penis, kulak, burun gibi vücut uzantýlarýnýn vücutla olan bütünlüðünün bozulmasýna, organ kopmasý denir. Bütünlüðün bir kýsým dokularla devam ettiði hallere kopma deðil, kesi demek doðru olur.

Organ kopmasýna müdahale edilmezse;

1. Kanama nedeniyle kazazedenin yaþamý tehlikeye girer,
2. Organýn kaybý fiziksel görünüm bozukluðu, iþlev kaybý ve ruhsal sorunlar yaratýr.

Kasýt, ya da kaza sonucu ortaya çýkacak organ kopmasýna ilkyardýmcýnýn müdahalesi iki yönlü ve hýzlý olmalýdýr. Kanama kortrolü kadar, nakil ve ulaþýlacak merkezin bilgilendirilmesi de önemlidir. Diðer ilkyardým uygulamalarýndan farklý olarak, organ kopmasýnda, kazazede ve kopmuþ organýn ulaþtýrýlacaðý saðlýk merkezinin damar- sinir cerrahisi yapýlabilecek nitelikte olmasý gerekmektedir. Soðuk ortamda taþýnan kopmuþ organ canlýlýðýný daha uzun süre koruyacak, birleþtirme sonrasý, iþlev de daha iyi korunacaktýr.

Organ kopmasýnda ilkyardým uygulalamalrý öncelikle ABC kontrolü ile baþlar. Daha sonra kazazede yatar pozisyona getirilir., bilinci açýksa sýrtüstü, kapalý ise yan güvenli pozisyonda tutulur.

Kopma, eðer tek tek kemikli bölgelerin uzaðýnda meydana gelmiþ ise kolun ve bacaðýn vücuda yakýn kýsýmlarýndan turnike uygulanýr. Daha sonra kopan organ temiz, su geçirmez plastik bir torba ya da kaba konulup aðzý kapatýlýr. Daha sonra bu torba veya kap buzdolu bir kap ya da torbaya konur. Kazazede ve kopan organ ayný araçla nakledilir.

Kanama Kontrolü

Kanýn, normal olarak içinde bulunduðu kalp ve damarlardan dýþarýya çýkmasýna kanama denir.

Nedeni ve yeri ne olursa olsun, durmayan ya da durdurulamayan her kanama, þok, hatta ölüme yol açar. Kazalarda ölümlerin önemli bölümü bir kanamadan kaynaklanýr. Kanama kontrolü bir ilkyardýmcýnýn en çok gereksinim duyacaðý ve kullanacaðý becerilerdendir.

Kanamalarý zedelenmiþ damar çeþidine göre üçe ayýrabiliriz;

1. Kýlcal damar kanamalarý: Kýlcal damarlar hücrelere ulaþan son damar uzantýlarýdýr. Çok ince olup içlerinde çok az kan bulunduðu için zedelenme, kesilmelerinde ancak sýzýntý tarzýnda ve hafif bir kanama olur. Bir kesi ya da darbe sonrasý ortaya çýkabilir. Hemen her zaman, dýþ müdahale olmasa bile, kendiliðinden sona erer. Hayati tehlike yaratmaz.

2. Toplardamar kanamalarý: Toplardamarlar hücrelerden dönen kaný kalbe taþýyan, düþük basýnçlý kan akýmý olan damarlardýr. Cilde yakýn, yüzeysel toplardamarlar kol ve bacak, el, ayak sýrtýnda rahatça seçilebilir. Toplardamar kesileriyle olan kanamalarda koyu renkli, taþma tarzýnda kan kaçýþý görülür. Çoðu kez doðrudan baský uygulayarak kontrol altýna alýnabilir. Genellikle yaþamý tehlikeye sokmaz.

3. Atardamar kanamalarý: Atardamarlar kalbimizden yüksek basýnçla pompalanan kaný hücrelere ileten, toplardamarlarýn tersine kol ve bacakta derinde yol alan damarlardýr. Atardamardan olan kanamalarda, açýk renkli kanýn, yara aðzýndan kalp atýmýna uyumlu þekilde fýþkýrarak çýktýðý izlenir. Genellikle durdurulmasý daha zor olan, hayati tehlike yaratan kanamalardýr.

Kanamalarý konumu ve yönüne göre de üçe ayýrmak mümkündür.

Kanýn kaçýþýnýn gözle izlenebildiði kanamaya dýþ kanama adý verilir. Ýç organlara ait damarlar, ya da vücut içinde kafa-göðüs-karýn boþluklarýnda yerleþik damarlarýn, bir darbe ya da kesici delici bir aletle parçalanmasýyla ortaya çýkan kan kaçýþý dýþardan görülmez. Bunlar, iç kanama olarak adlandýrýlýr. Kanayan damarýn vücudun iç organlarýnda olduðu kanamalar, doðal deliklerden dýþarýya doðru kanama olarak adlandýrýlýr.

Kanamada ilkyardýmcýnýn amacý, önce damardan kan kaçýþýný önlemek, sonra da, kan hacmi azaldýðý için þoka karþý önlem almaktýr.

Kanamaya müdahalede en basit, risksiz, malzeme gerektirmeyecek yöntemden daha etkili, ancak uygulamasý daha zor, riskler taþýyan yönteme doðru bir sýra izlenir. Deðiþik yöntemlerle damarý sýkýþtýran, içinden kan geçmesi ve dýþarýya kaçmasýný önleyen ilkyardýmcý, damardan kan kaçýþýný önleyen saðlam pýhtý oluþuna kadar uygulamasýný sürdürmelidir.

Kanamayý durdurmak için kullanýlan ilkyardým yöntemleri sýrayla;

1. Kanayan yer üzerine doðrudan baský yapmak,
2. Kanayan damarýn kalpten geliþ yolu üzerindeki özel noktalara baský yapmak,
3. Ýlk iki yöntemle kontrol edilemeyen özel durumlarda, turnike-boðucu sargý yapmaktýr.

Ufak bir keside, kesi yerinin su ve sabunla yýkanýp üzerine birkaç dakika bastýrýlmasý yeterli olacaktýr. Üzeri bir yara bandý ile kapatýlabilir.

Daha büyük bir yaralanmada, yara bezi üzerinden avuç ya da parmaklarla yapýlacak baský ile kanama durdurulduktan sonra, yeniden açýlmayý önlemek için rulo, ya da, bohça haline getirilecek yara bezleri ile, üzerine sýký bandaj yapýlmasý uygun olur. Kanamalý kiþinin sakinleþtirilmesi ve kanayan kol ya da bacaðýn yukarýya kaldýrýlmasý, kanamanýn durmasýný kolaylaþtýracaktýr. Kanla ýslanan bandaj sökülmez, üstten yenilenir.

Doðrudan baský ile kontrol edilmeyen kanamalarda, ilkyardýmcý kanamanýn yerine uygun bir noktadan, baþ parmaðý ya da yumruðu ile baský yaparak, kaný getiren atardamarý sýkýþtýrýr. Ancak uygun baský noktalarý bu konuda beceri eðitimi almadan kullanýlmamalýdýr.

Organ kopmasý birden fazla atardamar kanamasýna yaný anda baský uygulayamayacak tek ilkyardýmcý olmasý, kazazedenin yanýndan ayrýlma zorunluluðu, ilkyardýmcýnýn uzun sürecek yol boyunca baský yapacak gücü olmamasý durumunda, son çare olarak, boðucu sargý-turnike uygulanýr. Uygulama omuz-dirsek ya da diz-kalça arasýndaki tek kemikli bölgeye yapýlýr. Kan dolaþýmýnýn tam olarak kesilmesi kalýcý doku hasarlarýna neden olabileceði için istenmeyen bir uygulamadýr.




Her yüz kanamalý olaydan doksanýnýn yara yerine baský yapýlarak, geri kalan on olayýn dokuzunun özel noktalara baský ile kontrol altýna alýnabileceði, turnike-boðucu sargýnýn çok az baþvurulacak yöntemler olduðu unutulmamalýdýr.




Ýç Kanamalarda Ýlkyardým

Ýç kanamada ilkyardýmcý kanamanýn varlýðýný dýþarýdan göremez. Büyük kemik kýrýklarý, kafaya gelen darbeler, tüm vücudu etkileyen kazalarda, dýþtan izlenebilen kanama olsun ya da olmasýn, iç kanamadan þüphe edilmelidir.

- Huzursuz kazazede, görme
- iþitme sorunlarý, uyuklama hali
- Soðuk, soluk, nemli cilt
- Karýnda sertlik ve bastýrmakla aðrý
- Vücutta yaygýn sýyrýk, morluk, þiþlikler
- Halsizlik
- Susuzluk hissi
- Sayýsý artmýþ ancak zayýf solunum ve nabýz varsa iç kanama düþünülmelidir.

Ýç Kanama Düþünülen Kazazede Ýçin Yapýlacaklar:

1. Þok ile mücadele et (ayaklarý yüksek olarak yatýr, ýsýt)
2. Hýzlý naklet

Ýlkyardýmcý Olarak Kaza Yerine Ulaþtýðýnýzda Neler Yapmalýsýnýz?

Kazazedeler arasýnda isen önce kendini deðerlendir.


Sakin ol. Kendi vücudunu kontrol et.

Gerekiyorsa kendine ilkyardým uygula.

Ortamý deðerlendir.

Devam eden riskleri ortadan kaldýr.

Kendini tanýt, etraftakileri sakinleþtir.

Saðlam kiþileri yardým ve güvenlik için organize et.

Kazazedeleri deðerlendir.

Tüm kazazedeleri hýzla kontrol et. Öncelikli olanlarý belirle.

Öncelikli kazazede ile iþbirliði saðla.

Kazazede ile tanýþ, güven ver, sakinleþtir. Ve rahatlat. Yatmasýný ya da oturmasýný saðla, gereksiz hareket
ettirme.

Gereken ilkyardým müdahalelerini yap.

ABC' yi saðla. Kanamayý durdur, kýrýk veya çýkýklý bölgeyi hareketsizleþtir, sargýlarý yap, pozisyon ver.

Koru ve naklet.

Kazazedenin ýsý kaybetmesini önle, kýmýldatma, yedirme, içirme, yanýnda git, saðlýkçýlara bilgi ver.


Ýlkyardýmcýdan Beklenen Özellikler

Ýyi bir ilkyardýmcý:

Oturduðu ve çalýþtýðý yerleþim biriminin coðrafi özelliklerini, ulaþým olanaklarýný, saðlýk kuruluþlarýnýn yerlerini, özelliklerini, uzaklýklarýný bilir.

Yaþadýðý ülkenin saðlýk ve idari mevzuatýna yabancý deðildir, toplumsal ve bireysel saðlýk sorunlarýna duyarlýdýr. Temel saðlýk ve insan vücudu bilgisine sahiptir.

Birey olarak kendisini saðlýklý, zinde tutmaya çalýþýr. Düzenli spor yapar, düzenli saðlýk kontrolünden geçer, madde baðýmlýlýðý gibi zararlý alýþkanlýklardan uzak durur. Dengeli beslenmeye gayret eder. Kendi vücudunun kapasitesini bilir, uygulayacaðý ilkyardým tekniðini gereðinde buna göre seçer.

Ýþyerinin fiziksel özelliklerini, özellikle acil çýkýþý, yangýn hortumu vb. yerleri önceden bilir. Kurumundaki idareciye, þoföre, varsa saðlýkçýya, en çabuk nasýl ulaþacaðýný bilir. Ýþyerinde ve çevrede gerekebilecek telefon numaralarýný yanýnda taþýr.

Sakin, pratik, dengeli, olgun, yardýmsever, giriþken bir kiþi olarak tanýnýr.

Bir kaza anýnda, aldýðý eðitim nedeniyle kendisi ve ortamdakilere yardýmcý olabilecek bir kiþi olduðunun bilinci ve güveni ile paniðe kapýlmaz, düþünerek davranýr.

Davranýþlarý hýzlý ancak bilinçli, sýralý ve ölçülüdür.

Bir kahraman deðil ilkyardýmcý olduðunu bilir, kendisini asla tehlikeye atmaz.

Bilgisinin olmadýðýný düþündüðü durumlarda bir þey yapmaz, yardým çaðýrýr.

Bir saðlýkçýnýn yardýma gelmesiyle, ona bilgi verip onun yardýmcýsý durumuna geçer.

Bilgi ve yetki sýnýrlarýný bilir.

Üzerinde giriþimde bulunacaðý kiþi ya da yakýnýnýn onayýný aldýktan sonra müdahalesini yapar.

Gereðinde çevre dekileri de örgütleyerek çalýþýr.

Güvenli ve kararlý bir konuþma tarzý vardýr. Kullanacaðý ses tonu ve kelimeleri iyi seçer.

Sürtüþmeye meydan vermez.

Ýlkyardým bilgisi içinde yapýlmasý gereken ve yapýlmamasý gerekenler olduðunu bilir. Yararlý olmak kadar zarar
vermemeye de çalýþýr.
Duygularý ve ortam etkisiyle deðil, bilgileri ile tarafsýz bir deðerlendirme yaparak karþýsýndakinin

ilkyardým giriþimlerine gerçekten gereksinimi olup olmadýðýný belirler.

Uygun ilkyardým uygulamasýný doðru yere, yeterli sayý ve þiddette, yeterli süre uygular.

Her uygulamadan sonra yaptýðýnýn doðru ve yeterli olduðunu kontrol eder.

Eksik ya da yanlýþtan dönmeyi bilir.

Edindiði bilgi ve becerilerin bir süre sonra unutulacaðýný, bazýlarýnda deðiþiklikler olabileceðini bilir.

Unutmamak için becerilerini kendisi ve yakýnlarý üzerinde zaman zaman dener.

Ýþyeri hekimi, saðlýkçý, ilkyardým eðiticisi ile gerektikçe iliþki kurar. Belli aralýklarla eðitimini tazelemek için isteklidir.

Çevresindeki olaylarý yakýnýndaki ilkyardýmcý ve saðlýkçýlarla tartýþýr.



* Bu yayýn Ankara Tabip Odasý Ýlkyardým Eðitimi Komisyonu Ýlkyardým Eðitimi Kursu Ders Notlarýndan Alýnmýþtýr.